Ján Košút

Ján Košút urodził się w 1926 roku we wsi Vígľaš (powiat Detva) w rodzinie kolejarza jako jedno z dziewięciorga dzieci. Uczęszczał tam do szkoły podstawowej, a po jej ukończeniu rozpoczął naukę w gimnazjum w Zwoleniu. Nie zdążył jednak zdać matury – jesienią 1944 roku po wybuchu słowackiego powstania narodowego został bezpodstawnie aresztowany przez rebeliantów i przewieziony do obozu w Slovenskiej Ľupči. Pod koniec października 1944 roku, czyli w czasie zbliżającej się klęski Powstania, udało mu się wraz z kilkoma innymi więźniami uciec z obozu.

Mimo początkowych wątpliwości zdecydował się wstąpić do wojska w jednostce w Zwoleniu – Ján nie chciał, aby uważano go za dezertera. Mimo iż nie ukończył żadnego szkolenia wojskowego, wstąpił do służby wartowniczej. Ostatecznie wraz ze swoją jednostką przeniesiono go do Protektoratu Czech i Moraw. Ponieważ doskonale wiedział, że koniec wojny zbliża się nieuchronnie, razem z dwunastoma kolegami przeciwstawił się rozkazom niemieckich zwierzchników – cała grupa rozdzieliwszy się ruszyła w drogę powrotną do domu. Ján Košút wrócił do domu w Zvolenskiej Slatinie 6 kwietnia 1944 roku. Nie zastał w nim jednak nikogo z rodziny, ponieważ cała wieś została ewakuowana przed przejściem frontu.

Ján zgłosił się do lokalnego Komitetu N arodowego i przez kilka dni wykonywał prace pomocnicze dla Armii Czerwonej. Jednakże po jedenastu dniach spędzonych w domu przyjechało po niego dwóch radzieckich żołnierzy w ciężarówce wraz z Ondrejem Bajnokiem, kolegą Jána ze szkolenia wojskowego. Żołnierze zapytali, czy poznaje kolegę, a gdy przytaknął, przeszukali jego mieszkanie, aresztowali i obu mężczyzn uwięzili w Sliaču. Stamtąd przeniesiono ich do Novégo Města na Moravě, gdzie byli przesłuchiwani. Ján musiał trzykrotnie podpisać protokół, którego treści nie rozumiał. W połowie maja 1945 roku stanęli przed sądem wojskowym, gdzie bez odczytania ich zeznań zostali skazani za dywersję oraz pomoc obcemu mocarstwu. Od kary śmierci uchroniło Košúta to, że jego „przestępstwo” uznano za niezrealizowane.

Po koniec maja 1945 roku znalazł się w jednym z zaplombowanych wagonów, zmierzających w głąb Związku Radzieckiego. Piątego dnia podróży prewencyjnie oblano wszystkich wodą i kontynuowano podróż do miasta Jassy w północno-wschodniej Rumunii. Tam dosłownie przerzucono ich z wagonu do wagonu i przewieziono do Czerniowców na Ukrainie. Złe warunki sanitarne, głód, zimno i jeden posiłek dziennie znacząco wpłynęły na jego stan zdrowia – podczas transportu stracił ponad połowę wagi swojego ciała.

Po około trzech tygodniach podróży został umieszczony w tak zwanej peresilce, czyli obozie przejściowym. Swoją karę miał odbyć podobnie jak setki tysięcy innych więźniów pracując ciężko w obozie gułagu. Jego pierwszym celem był obóz OLP 33 NKWD (Beliczi w pobliżu Kijowa), gdzie spędził prawie rok. Później został przeniesiony do więzienia Łukianówka w Kijowie, gdzie przebywał w izolatce.

Stamtąd wyruszył do kolejnego obozu przejściowego, gdzie organizowano ogromny transport do leżących na północy między Archangielskiem i Siewierodwińskiem obozów Jagrinłagu. Obozowe baraki były przepełnione, lecz więźniowie umierali z głodu, zimna i wyczerpania, więc miejsca były stopniowo zwalniane. W obozie wymagano spełniana wysokich norm pracy, a kto nie mógł im sprostać, zostawał oskarżony o sabotaż. Wśród więźniów znajdowali się rozdzieleni na grupy różnego rodzaju przestępcy – jedna z nich służyła jako personel pomocniczy kierownictwa obozu.

Kolejnym z przystanków makabrycznej podróży Jána Košúta był osławiony syberyjski Ozerłag, którego kompleks rozłożony był wzdłuż planowanej magistrali bajkalsko-amurskiej od Tajszetu aż po Brack. Czekały tam na więźniów nieco lepsze warunki – panowała tam większa higiena i porządek, strażnicy nie używali kar fizycznych, nie kradło się oraz istniała tam pewna symbioza. Ján jako osoba chora z wadą serca został przydzielony do czwartej kategorii, co oznaczało pracę jedynie w obozie i zakaz opuszczania jego terenu. W efekcie udało mu się przetrwać ostre syberyjskie zimy i tam właśnie doczekał się zwolnienia z obozu

Po śmierci Stalina w 1953 roku władze ZSRR ogłosiły amnestię. Ze względu na fakt, że Ján Košút był skazany za przestępstwo, którego się nie dopuścił, objęła go amnestia. 16 czerwca 1953 roku oznajmiono mu, że został rehabilitowany i będzie deportowany z powrotem do Czechosłowacji. Z powodu negatywnej weryfikacji przez władze komunistyczne miał problem ze znalezieniem stałej pracy. Ostatecznie otrzymał posadę w Instytucie Badań Technologii Chemicznej w Bratysławie, gdzie pracował aż do emerytury.

Historia została opracowana przez pracowników Post Bellum SK w ramach projektu Środkowoeuropejska Mapa Gułagu.

 

Wróć do pierwotnej orientacji tabletu lub